De Oorsprong van de Oliebol.

Over godinnen met afketsende zwaarden, smout, etymologie, en héél véél poedersuiker.

Vandaag en morgen eten we ze weer: oliebollen. Nog even snel voordat we weer aan de goede voornemens gaan. Zompig, vet, warm, koud, zelfgemaakt, of van de gebakkraam op de hoek. De jaarlijkse testen zijn geweest, en op dit moment barst het culinaire web weer uit zijn voegen van de onmisbare tips, succesformules en recepten voor de perfecte oliebol.

Maar waar komt het ding nou eigenlijk vandaan?

De oorsprong van de oliebol.
Over het ontstaan van de oliebol bestaan -zoals zo vaak bij recepturen en gerechten- verschillende versies. Online en in stapels kookboeken vond ik de volgende theorieën:

De meest fantasievolle gaat over Germaanse stammen, die geloofden dat 's nachts de godin Perchta ronddwaalde. Een godin die de buiken van luiwammesen en ongehoorzamen opensneed. Om deze slechte geest een beetje tevreden te stellen, werd gefrituurd deeg geofferd, maar vaak ook zelf opgegeten. Door het vet dat in deze oliebollen zat, zou het zwaard van Perchta niet de buik opensnijden, maar op de vette koeken uitglijden, en zou men aan haar toorn ontkomen.
Een ander -waarschijnlijker- verhaal stamt uit de periode aan het einde van de Middeleeuwen. Kerstmis was in die tijd het einde van een vastenperiode. Om dit te vieren was er behoefte aan een voedzame lekkernij. En dat waren oliekoeken. Gemaakt van houdbare grondstoffen, omdat al het verse voedsel immers op was, en dus lekker vullend.

Toch niet Hollandsch?
De derde optie is er één waarbij men ervan uitgaat dat de oliebol uit Portugal komt. Het vermoeden bestaat dat de Portugese Joden die tijdens de Spaanse Inquisitie naar Nederland vluchtten hun recepten meenamen. In Portugal at men destijds al iets dat op oliebollen lijkt: oliekoeken met gedroogde zuidvruchten, en dat het gerecht dus zo in Nederland geïntroduceerd werd. 
Tenslotte zijn er de Belgen. In De Belgische Keuken wordt door Nest Mertens en Dirk Prins beweerd dat het woord 'oliebol' een Noord-Nederlandse verbastering is  van het Vlaamse 'smoutebol', een bol die in smout -ossenwit- gebakken werd. Volgens De Dikke van Dam is dit 'onzin, natuurlijk'. Oliebol was geen verbastering, maar gewoon een ánder product met een ándere bereidingswijze. En ook Louis Paul Boon maakt met deze Vlaamse bewering korte metten: "In ossevet worden smoutbollen, en in olie oliebollen gebakken.."

Oliekoek vs. Oliebol
De 'oliekoeken' op het schilderij van Albert Cuyp uit 1652 lijken qua vorm verdomd veel op de hedendaagse oliebol. Maar eeuwenlang noemden wij oliebollen dus nog oliekoeken. In de loop van negentiende eeuw krijgt het woord oliebol steeds meer aanhang. In 1868 nam de Van Dale 'oliebol' op. Volgens mijn chronologisch woordenboek werd de benaming in 1884 geïntroduceerd, maar was deze nog steeds niet gangbaar. En dat blijkt volgens Wikipedia ook uit het Woordenboek der Nederlandsche taal van 1896. Daarin wordt 'oliekoek' nog steeds als de gebruikelijke benaming voor oliebol genoemd. Maar daarna gaat het snel; vanaf begin twintigste eeuw wordt alleen nog maar over oliebollen gesproken. 

Magere oliebollen
Wel leert het ver teruggaan naar oude recepten ons dat de oliebol vroeger een veel rijker gerecht was. Krenten, rozijnen of appel zien we nu ook nog weleens, maar vroeger werd daar nog sukade, oranjesnippers, gember, citroenschil of amandel aan toegevoegd. Dat maakt de exemplaren die wij deze week maken of kopen eigenlijk maar magere varianten. 
Ook Japke-d. Bouma van nrc.next is er niet zo'n fan van. Gisteren las ik deze leuke column van haar online:

"Hij is de C-categorie onder de mislukte gerechten. Vraag het na, en niemand weet waarom we er ook alweer zo opgewonden over doen. De pannenkoek, de Belgische wafel, de poffer en de donut kunnen het zo overnemen. Zij weten wereldwijd miljoenen ondernemers tot gespecialiseerde verkooppunten te inspireren; het hele jaar open, zonder enig probleem. Even serieus: dat zie je de oliebol niet doen."

Legendarische recepturen

Mythische do's en don'ts over het kopen én maken van oliebollen zijn er genoeg. De beste bollen komen volgens de test van het AD opnieuw uit Rotterdam. Daar kun je dus gezellig twee uur voor in de rij gaan staan. Maar de kritieken van deze súperbelangrijke maak-t-of-kraak-t-testen kunnen ook vernietigend zijn. Op de site van het Parool hebben ze het al over oneetbare baksels met ranzige nasmaak: "de aller-smerigste oliebollen hebben een betonnen korst, lijken op een pussig gezwel met krenten aan de buitenkant als zwarte mee-eters, of smaken naar sigaretten". Aha. Jammie.

Zelf bakken dan maar? In het schuurtje, zoals mijn vader vroeger deed. Of met een doek om het hoofd en de afzuiger aan. Lauwwarm water in plaats van melk; dan verbranden ze minder snel. Of het beslag niet langer dan 15 minuten laten rijzen. De truc van een ijs-portioneerder in plaats van twee lepels. En -oh mijn God- je blijkt ze ook nog eens ab-so-luut niet te mogen stapelen!

Hoe dan ook; het gebakken gistbolletje hoort er gewoon nog steeds heel erg bij. Dus eet ik op oudejaarsavond zeker weten een oliebol. En overmorgen? Dan zijn we er een heel jaar lang weer van af.

Hoe, waar en met wie u ze ook eet, ik wens u alvast een heel gelukkig en lekker 2014!

Geen Sissi, maar SOMM: een foodfilmvakantie

"I feel it in my fingers
I feel it in my toes"

De kerstvakantie is bijna hier. Ook voor de grumpy ones onder ons is er nu echt geen ontkomen meer aan! Ik was afgelopen week bij de huisarts.. en zelfs op zo'n plek, die toch eigenlijk doordrenkt hoort te zijn van kleine kwaaltjes, ongelooflijk ongemak en verschrikkelijk verdriet, blijkt de Christmas spirit gewoon doorgedrongen, en zat ik dus -alsnog- in een vlijtig gedecoreerde wachtkamer. Geloof mij: vandaag of morgen dendert de kerstsfeer onvermijdelijk en onverbiddelijk óók de laatste zich tot op heden nog moedig staande houdende winkels, restaurants en huiskamers binnen.

Tidings of comfort and joy

Zelf ben ik -als eeuwige laatbloeier- inmiddels ook maar lekker overstag gegaan voor wat commercieel opgelegde kerstsfeer. Dus zing ik gewoon voluit met Nick en Simon mee. En met Mariah Carey. En vraag ik een plaatje aan bij Serious Request. En heb ik op de valreep toch nog stiekem wat kerstlichtjes aangeschaft, en een handje kerstkransjes in een onooglijk presenteerschaaltje op tafel gezet. Kom ik hier gewoon voor uit. De televisie doet ook aardig mee, trouwens. Romantische comedy's, cabaret, jaaroverzichten, concerten, kinderfilms... niet te doen. En van die films, die je al tien keer hebt gezien natuurlijk. Love actually is al geweest dit jaar. En was -ook dit jaar- weer geweldig. "Yes is being my answer" en het harverscheurende "just in cases". Check; afgevinkt.

Fijne vakantie-foodfilms
Maar daar mag het van mij dit jaar bij blijven, want... Schrek, Annie en Sissi; zelfs ík trek hier de grens. In plaats daarvan heb ik de kerstvakantie gekroond tot het ideale moment om de fijnste foodfilms die ik dit jaar zag, nog eens lekker terug te kijken. Een eigen jaaroverzichtje, zeg maar. Want; van eten en drinken op het beeldscherm is het bijna net zo genieten als aan tafel! El Bulli; cooking in progress,  More than Honey en Jiro dreams of sushi, bijvoorbeeld. Niet het meest actuele aanbod, maar dat hoort heel erg bij kerst. Dus -hup, de bank op.
Hier mijn tips, en zoals u van mij gewend bent, komen zowel de verfilmde wijnen als spijzen aanbod.

SOMM


So there is this diploma... Niet zozeer voor de Foodies, Foodista's, Culi's en Kookgekjes. Maar wél voor de liefhebber van de wondere wereld van wijn en een kijkje achter de schermen bij de vakidioten die zich er in bekwamen. Een heerlijk interessante documentaire waarbij vier fanatieke sommeliers gevolgd worden in hun voorbereiding naar het prestigieuze examen voor Master Sommelier. "The hardest test you've never heard of". Competente en competitieve karakters met niet alleen doorzettingsvermogen, maar ook met obsessieve trekjes, prachtige beelden van druiven, glaswerk, het productieproces en de landschappen, continue begeleid door meeslepende strijkersmuziek. Over studeren en proeven, de geur van een net geopend blik tennisballen en de offers die men brengt, op weg naar de top. "SOMM takes you on the ultimate insider's tour into a world of obsession, hope, and friendship in red, blanc and sometimes rose". Indrukwekkend portret over topsport en toewijding. Spannend tot het einde. En een ideale pairing met een glas rood op de bank.


Make Hummus, Not War

Hierover blogde ik al maart in het vooruitzicht naar het FoodFilmFestival van dit jaar. Een prachtige en amusante zoektocht naar de oorsprong van een conflict uit het Midden Oosten, waarover u nog niets in de krant las. Een hommage aan een van de oudste bereidingen ter wereld en de landen die dit erfgoed claimen. Filmmaker Trevor Graham neemt ons mee op reis langs gepassioneerde rivaliteit, eeuwenoude familierecepten, authentieke hummus-bars, oververhitte politici en eetculturen, die meer gemeenschappelijke aspecten dan grote verschillen onthullen. Grappige en intense verhalen, humoristisch aan elkaar gepraat en flitsend gemonteerd. Behalve een rij aan antwoorden op de vraag "can a region own a food?", wordt er ook nog knipogend een gooi gedaan naar vrede. "Call me crazy, call me naive, but if hummus is a food of love, could it be the food of peace?". Als dát geen kerstboodschap is...?!

Ho Ho Ho. Ik schud de kussens van de bank vast op, de afstandsbediening ligt klaar en ik doe nog een graai in mijn kneuterige kerstkransjesbakje. Kaarsjes aan: ík geef me over. Kerstvakantie: kom d'r maar in! Happy Holidays!

"It's the most wonderful time of the year"...